Kasa Im. Józefa Mianowskiego – Fundacja Popierania Nauki

Rok 2016

W roku 2016 Kapituła przyznała Nagrodę – w postaci okolicznościowej statuetki oraz 10 tys. PLN – Zbigniewowi Tucholskiemu za książkę Profesor Antoni Xiężopolski. Twórca polskiej szkoły budowy lokomotyw (Biblioteka Główna Politechniki Warszawskiej, Warszawa 2015). Członkowie Kapituły docenili bogatą bazę źródłową, którą gruntownie i rzetelnie wykorzystał autor pracy. Biografia tytułowego bohatera została przedstawiona w szerokim kontekście historycznym przełomu XIX i XX wieku. Powstała w ten sposób praca nowatorska, ważna dla polskiej historii techniki, napisana przy tym pięknym językiem oraz starannie wydana i bogato ilustrowana. Książka Zbigniewa Tucholskiego może z łatwością trafić do szerokiego grona czytelników, nie tylko do specjalistów zajmujących się historią kolei.

Poza nagrodzoną książką Kapituła zwróciła także uwagę na dwie spośród zgłoszonych książek. Pierwszą jest praca Krzysztofa Rzepkowskiego Złoty kciuk. Młyn i młynarz w kulturze Zachodu (Fundacja na rzecz Nauki Polskiej, Warszawa, Toruń 2015), będąca opracowaniem interdyscyplinarnym i bardzo erudycyjnym. Wnosi ona nowe spojrzenie i skłania do przemyśleń. Mieści się w nowoczesnym nurcie współczesnej humanistyki. Drugą docenioną książką jest praca Ewy Śnieżyńskiej-Stolot, „Zamek piękny na wzgórzu…” Horoskopy – zapomniane źródło historyczne (Księgarnia Akademicka, Kraków 2015), która w interesujący sposób porusza mało znany temat z pogranicza historii nauki, jakim są dzieje astrologii w dawnej Polsce.

Rok 2015

Kapituła Nagrody im. Jana Jędrzejewicza na posiedzeniu 14 września 2015 roku postanowiła nagrodzić książkę Teresy Borawskiej Mikołaj Kopernik i jego świat. Środowisko, przyjaciele, echa wielkiego odkrycia (Towarzystwo Naukowe w Toruniu, Toruń 2014).

Kapituła zaznaczyła, że nagrodzona książka dodaje nowe elementy do obrazu Mikołaja Kopernika – postaci, której poświęcono już wiele prac naukowych i monografii. Teresa Borawska w swojej pracy zawarła syntezę wielu lat swoich badań nad Kopernikiem i jego środowiskiem intelektualnym. Przedstawiła szerokie tło czasu i miejsca, w którym astronom prowadził swoją działalność, rysując szczegółowy obraz Warmii XVI wieku. Za bardzo wartościowe Kapituła uznała opracowania poświęcone zachowanym książkom z księgozbioru Kopernika oraz zagadnieniu recepcji heliocentrycznego modelu budowy Wszechświata w Skandynawii. Książka, nie będąc biografią wielkiego astronoma, stanowi doskonałe uzupełnienie i rozwinięcie dotychczasowych studiów i ustaleń.

Rok 2014

Kapituła Nagrody im. Jana Jędrzejewicza na posiedzeniu 15 września 2014 roku postanowiła nagrodzić książkę Jacka Rodzenia Na tropie widma. Geneza i ewolucja spektroskopu optycznego w latach 1810–1860 (Kraków 2013).

Kapituła pokreśliła wkład, jaki książka wnosi do historii spektroskopii. To zagadnienie historii nauki wciąż jest niedostatecznie poznane, mimo istotnego znaczenia badań widma dla rozwoju astronomii, chemii i fizyki. Jacek Rodzeń podważa powszechnie do tej pory przyjmowane ustalenia na temat dziejów spektroskopu optycznego, zgodnie z którymi instrument ten powstał około roku 1860 dzięki pracom Roberta Bunsena i Gustawa Kirchhoffa, i przesuwa tę datę do początków XIX wieku. Twierdzenia zawarte w książce Na tropie widma są solidnie osadzone źródłowo, a rozwój spektroskopii jest przedstawiony na szerszym tle historii nauki i instrumentów badawczych. Ta ostatnia cecha pracy Jacka Rodzenia w połączeniu z przystępnym językiem czyni z książki atrakcyjną lekturę także dla zwykłego czytelnika.

Rok 2013

30 września 2013 roku w Płońsku została po raz pierwszy wręczona Nagroda im. Jana Jędrzejewicza. Czek na 10 000 zł dla najlepszej książki poświęconej historii nauki i techniki wydanej w 2012 roku przekazał laureatowi Burmistrz Miasta Płońska, które nagrodę ufundowało we współpracy z Komisją Historii Nauki i Techniki PAN oraz Kasą im. Józefa Mianowskiego – Fundacją Popierania Nauki. Siedmioosobowa Kapituła przyznała Nagrodę Pawłowi Polakowi za książkę „Byłem Pana przeciwnikiem [profesorze Einstein]…” Relatywistyczna rewolucja naukowa z perspektywy środowiska naukowo-filozoficznego przedwojennego Lwowa (Copernicus Center Press, Kraków 2012).

Kapituła wskazała na oryginalność pracy, która przybliża proces recepcji mechaniki relatywistycznej w ośrodku lwowskim, dokonując przy okazji rekonstrukcji obrazu różnych, zapomnianych dziś kręgów lwowskiej inteligencji, biorących udział w tym procesie. Znacząco przy tym wzbogaca dotychczasowy obraz środowiska lwowskich inżynierów, ukazując doniosłą rolę tego gremium w procesie recepcji teorii względności i jego istotny wkład w rozwój refleksji filozoficznej w kontekście nauk przyrodniczych. W werdykcie podkreślono również walory czytelnicze książki, nawiązujące do najlepszych tradycji polskiej eseistyki naukowej.