Kasa Im. Józefa Mianowskiego – Fundacja Popierania Nauki

       W dniu 8 czerwca w Toruniu zmarł prof. dr hab. Piotr Hübner. Urodził się 27 maja 1944 r. w Warszawie, w rodzinie o tradycjach nauczycielskich. Studiował w latach 1964–1969 na Uniwersytecie Warszawskim – na Wydziale Prawa i Administracji, a uzupełniająco na Wydziale Historycznym. Dzięki wynikom w nauce i aktywności w kole naukowym uzyskał stypendium naukowe i liczne nagrody. Jego opiekunem naukowym był profesor Bogusław Leśnodorski. Publicznie wyrażany krytycyzm wobec systemu komunistycznego i aktywny udział w wydarzeniach marca 1968 r. spowodował represje. Pozbawiony możliwości pracy na uniwersytecie – mimo wysokiej oceny pracy magisterskiej „Organizacja życia artystycznego w Królestwie Polskim 1864–1890” – podjął pracę nauczycielską w Liceum Ekonomicznym w Warszawie. Z inspiracji Bogdana Suchodolskiego i Bogusława Leśnodorskiego prowadził badania własne z zakresu polityki naukowej w Polsce po II wojnie światowej.W 1972 r. podjął pracę w Polskiej Akademii Nauk (Instytut Nauk Prawnych, a po roku – Zakład Prakseologii). Zebrał odpisy wielu tysięcy dokumentów, notatki z rozmów z prominentami i ofiarami systemu, a także domową bibliotekę liczącą kilka tysięcy książek, broszur i innych publikacji, obejmującą wiedzę o formach organizacji nauki polskiej w XIX i XX w. Wstępne rezultaty tych badań przedstawił jako pracę doktorską (obronioną w czerwcu 1973 r.) „Pierwszy Kongres Nauki Polskiej jako forma realizacji założeń polityki naukowej państwa ludowego”. Mimo wysokiej oceny, druk książki został zablokowany przez Wydział Nauki KC PZPR – ukazała się ona dopiero w 1983 r. w Wydawnictwie Ossolineum. W latach 1975–1981 był nauczycielem w XXXVII Liceum Ogólnokształcącym w Warszawie. W roku 1981 aktywnie działał w „Solidarności”, pełniąc z wyboru funkcję przewodniczącego Komisji Zakładowej Oświaty Warszawa-Śródmieście. Komisja Prezydium PAN przywróciła mu pracę w Zakładzie Prakseologii i Naukoznawstwa Instytutu Filozofii i Socjologii PAN. Dalsze badania zaowocowały obszerną syntezą „Polityka naukowa w Polsce w latach 1944–1953. Geneza systemu”, jej druk został jednak zablokowany przez cenzurę.

Piotr Hübner habilitował się w 1989 roku na podstawie publikacji „Nauka polska po II wojnie światowej – idee i instytucje”. W końcu 1989 r. i w 1990 r. współdziałał przy obaleniu ustroju komunistycznego, podejmując pracę doradcy w Komitecie do Spraw Nauki i Postępu Technicznego, współtworzył koncepcję reformy polityki naukowej, jako pełnomocnik ministra likwidował Urząd Postępu Naukowo-Technicznego i Wdrożeń. W latach 1991–1993 był dyrektorem Departamentu Polityki Naukowej Komitetu Badań Naukowych. Wywierał wpływ na ustawodawstwo w sprawach nauki, wspierał odbudowę społecznego ruchu naukowego, m.in. reaktywując Kasę im. Józefa Mianowskiego – Fundację Popierania Nauki i uruchamiając periodyki: „Nauka Polska – Jej Potrzeby, Organizacja i Rozwój” oraz „Problemy Społecznego Ruchu Naukowego”.

Interdyscyplinarne badania wprowadziły go w nieliczny krąg naukoznawców. Przeprowadził się do Torunia, podejmując pracę (od 1995 r.) w Instytucie Socjologii UMK. Tu zbudował program nauczania nowej subdyscypliny: socjologii instytucji i zrzeszeń. Do prac książkowych prof. Hübnera zaliczają się: „Polityka naukowa w Polsce w latach 1944–1953. Geneza systemu” (t. I–II, Wrocław 1992), „Siła przeciw rozumowi… Losy Polskiej Akademii Umiejętności w latach 1939–1989” (Kraków 1994), „Zwierciadło nauki: mała encyklopedia polskiej nauki akademickiej” (Kraków 2013). W druku znajduje się Jego – licząca dwa tysiące stron – „Encyklopedia polskiej nauki akademickiej” (Wydawnictwo Naukowe UMK). Do września br. będzie ukazywał się także cykl wspomnień Profesora publikowany na łamach „Forum Akademickiego”. Zmarł po długiej i ciężkiej chorobie 8 czerwca 2023 r. w Toruniu.

 

Profesor Władysław Findeisen (28.01.1926-7.03.2023).

     Profesor Władysław Findeisen zapisał się złotymi zgłoskami w historii Kasy Mianowskiego. Od momentu jej reaktywacji jako Fundacji Popierania Nauki odgrywał w tej instytucji najważniejszą rolę. W latach 1991-2009 przez osiemnaście lat był Prezesem Kasy – de facto jej dyrektorem zarządzającym i osobą decydującą o kierunkach działania, a następnie od 2010 roku był jej członkiem honorowym. Dzięki jego inicjatywie i rozległym wówczas kontaktom udało się w roku 1991 nie tylko doprowadzić do rejestracji Kasy Mianowskiego, ale także zainicjować jeden z najpoważniejszych wówczas programów stypendialnych dla obcokrajowców (zwłaszcza z byłego bloku wschodniego) w odrodzonej Rzeczypospolitej. Program ten był porównywalny jedynie z amerykańskim programem Fulbrighta, niemieckimi stypendiami DAAD, czy brytyjskimi stażami British Academy w zakresie humanistyki i nauk społecznych lub francuskimi stypendiami CNRS. W owym czasie żaden z krajów Europy Środkowo-Wschodniej nie oferował naukowych staży stypendialnych na tak wielką skalę jak Polska. W latach 1994-2010 staże naukowe w większości polskich ośrodków naukowych (we wszystkich prawie dziedzinach nauki) odbyło 1537 osób. Czas trwania stypendium wahał się od jednego miesiąca do roku, na ogół w zależności od dyscypliny i koniecznego okresu prowadzenia badań (przeważały jednak stypendia 2-4 miesięczne). Najwięcej stypendystów przybyło z Ukrainy (827 stypendiów; 53,7%), a następnie z Białorusi (290 stypendiów; 18,8%), Rosji (194 stypendia; 12,6%) oraz Litwy (85 stypendiów; 5,5%). Pozostałe stypendia były wykorzystane przez osoby pochodzące z 27 krajów (9,4%).      Prezes Kasy Mianowskiego przyczynił się w decydujący sposób do znalezienia strategicznych sponsorów akcji stypendialnej, jakimi byli od początku Fundacja im. Stefana Batorego (664 stypendia ufundowane w latach 1994-2004) oraz Fundacja na rzecz Nauki Polskiej (812 stypendiów ufundowanych w latach 1994-2010). Prezesowi Kasa Mianowskiego zawdzięczała również uzyskanie finansowania od innych sponsorów, którymi byli: Polski Komitet do Spraw UNESCO, Siemens Polska, PKN ,,Orlen” oraz Fundacja ,,Edukacja dla Demokracji”, związana z Polsko-Amerykańską Fundacją Wolności.

      Budowanie mostów w sensie intelektualnym było wówczas główną ideą, która przyświecała Profesorowi. Chodziło o to, aby nie dopuścić do utrwalenia nowych podziałów w Europie, które nieuchronnie zaczynały się pojawiać i być widoczne z racji rozpadu dawnego bloku wschodniego. Podkreślał to wielokrotnie zarówno w rozmowach prywatnych, jak i w oficjalnych wystąpieniach. Uważał, że Rzeczpospolita nie tylko nie powinna, ale wręcz nie może odgrodzić się murem od swoich dawnych zwłaszcza wschodnich sąsiadów. Warto tu przypomnieć, że w latach 1991-1994, gdy rozpoczęło się przygotowywanie, a następnie realizacja tego programu nie było jeszcze mowy o programie Partnerstwa Wschodniego, który zaczęto realizować dopiero od spotkania w Pradze w roku 2009. Był więc Profesor Władysław Findeisen i jego Kasa Mianowskiego prekursorem działań, które znalazły oddźwięk i szerszy kontekst europejski dopiero piętnaście lat po tym jak rozpoczęto polskie staże naukowe dla uczonych z krajów byłego bloku wschodniego, a później także z całego świata.

      Prezes Kasy Mianowskiego w istotny sposób wspierał również inne działania fundacji. Były to przede wszystkim publikacja wznowionego rocznika ,,Nauka Polska. Jej Potrzeby, Organizacja i Rozwój” oraz wspieranie wydawnictw naukowych. Oba te pola działalności były kontynuacją dawnych, przedwojennych priorytetowych kierunków działalności Kasy. W okresie Jego Prezesury ukazało się osiemnaście tomów ,,Nauki Polskiej” (w latach 1992-2009) oraz sześć roczników ,,Organonu” (w latach 2004-2009), dawnego pisma Kasy Mianowskiego wydawanego w językach kongresowych. W tym czasie Kasa Mianowskiego wsparła również edycję trzydziestu dziewięciu monografii i innych wydawnictw książkowych, w tym tak fundamentalnych edycji jak – dla przykładu – słownik Andrzeja Śródki, Uczeni polscy XIX-XX wieku (tomy I-IV: 1994-1998; Wydawnictwo Aries), Historię literatury rosyjskiej XX wieku, pod redakcją Andrzeja Drawicza (1997, wydawnictwo PWN), Stefana Swieżawskiego, L’univers. La philosophie de la nature au XVe sieckle en Europe, (,,Studia Copernicana” t. XXXVII, 1999), Historia Europy Środkowo-Wschodniej, pod redakcją Jerzego Kłoczowskiego (T.I-II, 2000, Wydawnictwo Instytutu Europy Środkowo-Wschodniej w Lublinie), Claude Backvisa, Panoramę poezji polskiej okresu baroku (T. I-II, 2003), czy Davida Fricka, Wilnianie. Żywoty siedemnastowieczne, (,,Bibliotheca Europae Orientalis”, 2008, Wydawnictwo Studium Europy Wschodniej Uniwersytetu Warszawskiego).

      Ostatnie dwadzieścia pięć lat Profesor Findeisen poświęcił więc w znacznej mierze Kasie Mianowskiego. Warto bowiem dodać, że po rezygnacji ze stanowiska Prezesa pod koniec roku 2009 nadal kontynuował swoje związki z fundacją i wciąż służy jej radą oraz czasem, nie tylko jako honorowy członek Kasy Mianowskiego oraz osoba znajdująca się w Radzie Fundatorów, czyli radzie nadzorczej fundacji, ale także po przez nieformalne kontakty z obecnymi władzami naszej instytucji. Profesorowi dedykowana została książka Kasa Mianowskiego 1881-2011, opublikowana w 2011 roku z okazji stutrzydziestolecia Kasy Mianowskiego oraz dwudziestolecia wznowienie jej działalności, podsumowująca dorobek fundacji zwłaszcza w okresie Jego Prezesury. Profesor Władysław Findeisen, obok Stanisława Michalskiego, wieloletniego dyrektora Działu Naukowego Kasy oraz osoby zarządzającej jej działalnością od okresu sprzed I wojny światowej do nieomal końca lat 1940., był więc najważniejszą osobą w naszym środowisku.

     Chcąc uczcić Jego dziewięćdziesięciolecie dedykowaliśmy Profesorowi tom dwudziesty piąty rocznika ,,Nauki Polskiej”, czyli tom pięćdziesiąty licząc od tomu pierwszego wydanego przez Kasę Mianowskiego w roku 1918

* * *

      Władysław Findeisen urodził się 28 stycznia 1926 roku w Poznaniu. Jego dziadek Gustaw Findeisen (1834-1885), syn osiadłego w Gostyninie niemieckiego farbiarza, jest określony w Polskim Słowniku Biograficznym przez Stefan Kieniewicza, jako „działacz patriotyczny i organizator kolejnictwa”. W latach 1860. związany był z Edwardem Jurgensem, w latach 1872-83 zajmował stanowisko dyrektora Drogi Żelaznej Warszawsko-Wiedeńskiej i Bydgoskiej – przyczynił się m.in. do zastąpienia personelu niemieckiego Polakami. Był też założycielem Szkoły Kolejowej.

      Ojciec Władysława, Stanisław Findeisen (1873-1970), był inżynierem. Ukończył Politechnikę w Berlinie, po studiach pracował m.in. w Baku i Rostowie nad Donem. W 1914 r. został dyrektorem Elektrowni w Łodzi; od połowy roku 1915 r. do końca 1917 był internowany w obozie dla jeńców wojennych w Havelbergu k. Berlina.

      Wczesne lata dziecięce Władysław Findeisen spędził w Gdyni, potem wychowywał się w Warszawie. Uczęszczał do prywatnej szkoły Ludwika Lorentza, następnie – w czasie okupacji niemieckiej – kontynuował naukę na tajnych kompletach Liceum im. Stanisława Staszica. W maju 1944 roku zdał maturę; w tym samym czasie wstąpił do Armii Krajowej.

      Do AK należał już wówczas od dłuższego czasu jego starszy brat Stanisław (ur. 1924), który potem poległ w Powstaniu (30 sierpnia 1944 roku, na Starym Mieście), jako podchorąży w batalionie „Zośka”.

      Władysław Findeisen brał udział w Powstaniu początkowo w Śródmieściu, a potem na Mokotowie, gdzie należał do batalionu „Oaza”. Miał stopień starszego strzelca. Wraz z upadkiem Mokotowa dostał się do niewoli, przebywał w Stalagu XB Sandbostel oraz na robotach w Hamburgu. Do Polski powrócił w grudniu 1945 r.

      W latach 1946-1949 studiował na Wydziale Elektrycznym Politechniki Warszawskiej, a także był asystentem w katedrze profesora Kazimierza Drewnowskiego. Po studiach pracował przez dwa lata na kolei i równolegle na Politechnice, w 1951 roku rozpoczął studia doktoranckie w dziedzinie automatyki. W 1954 roku uzyskał stopień doktora, w 1962 r. otrzymał tytuł profesora nadzwyczajnego, a w 1971 zwyczajnego. Był organizatorem Katedry (od 1971 roku Instytutu) Automatyki w Politechnice Warszawskiej i przez 25 lat kierownikiem tej jednostki. W swojej działalności naukowej zajmował się początkowo teorią i techniką regulacji automatycznej, a od ok. 1970 roku – wielopoziomowymi i wielowarstwowymi układami sterowania. Wraz z zespołem rozwinął w latach 1970-80 teorię sterowania hierarchicznego. W szczególności opracowane zostały struktury i algorytmy sterowania posługujące się sprzężeniami zwrotnymi, skuteczne przy istnieniu różnic między procesem rzeczywistym a jego modelem matematycznym. Prowadzone były także prace studialne nad zastosowaniami.

      Profesor Findeisen wielokrotnie odbywał staże naukowe bądź pracował zagranicą, m.in. w Case Western Reserve University, Cleveland, USA (1966-1967), Technische Universitaet Darmstadt, RFN (1974), Universita ,,La Sapienza”, Rzym (1975), University of Minnesota, Minneapolis, USA (1976), International Institute of Applied Systems Analysis, Laxenburg, Austria (1977/1978). Napisał kilka książek i wiele prac naukowych z dziedziny automatyki. Najważniejsze z nich to: Technika regulacji automatycznej (1965, 1969, 1978, wyd. niemieckie Berlin 1973), Metody obliczeniowe optymalizacji (1972, 1973, 1974; współautor), Wielopoziomowe układy sterowania (1974, wyd. niemieckie Berlin 1977), Control and Coordination in Hierarchical Systems (London 1980; współautor), Struktury sterowania dla złożonych systemów (1997). Był promotorem 37 doktorów. W uznaniu wkładu w rozwój nauki otrzymał cztery doktoraty honoris causa: Politechniki Warszawskiej, Politechniki Gdańskiej, City University w Londynie oraz Technische Universitaet Ilmenau. Był członkiem honorowym Towarzystwa Naukowego Warszawskiego i członkiem rzeczywistym Polskiej Akademii Nauk, której przez jedną kadencję (w latach 1990-1992) był wiceprezesem.

      Był przewodniczącym Komitetu Automatyki PAN (1975-1987), przewodniczącym Rady Naukowej Przemysłowego Instytutu Automatyki i Pomiarów (1966-1978) oraz Instytutu Badań Systemowych PAN (1978-1980). Kierował czasopismem naukowym, Archiwum Automatyki i Telemechaniki” (1956-1985).

      W kwietniu 1981 roku Władysław Findeisen został pierwszym – po długiej przerwie – rektorem Politechniki Warszawskiej wybranym w demokratycznych i wolnych wyborach. Starał się wówczas, zwłaszcza w okresie po wprowadzeniu stanu wojennego, ochraniać pracowników i studentów Politechniki. Wydatnie przyczynił się do udzielenia ochrony i pomocy słuchaczom Wyższej Oficerskiej Szkoły Pożarniczej w Warszawie po złamaniu ich strajku w grudniu 1981 roku W 1984 roku został ponownie wybrany na stanowisko rektora. W listopadzie 1985 roku został odwołany z powodów politycznych.

      Rok później – w 1986 roku – Kardynał Józef Glemp powołał go w skład Prymasowskiej Rady Społecznej; oprócz pracy bieżącej przygotowano tam kilka ważnych dokumentów, m.in. dotyczących młodego pokolenia oraz udziału katolików w życiu publicznym. Był przewodniczącym Rady do końca jej istnienia w roku 1990.

      Władysław Findeisen był członkiem Komitetu Obywatelskiego przy Lechu Wałęsie, uczestniczył w obradach Okrągłego Stołu w 1989 roku, jako jeden z przedstawicieli opozycji i ,,Solidarności”; Uczestniczył w pracach stolika ds. nauki i edukacji oraz był współprzewodniczącym obrad plenarnych (razem z Aleksandrem Gieysztorem). W wyborach czerwcowych 1989 roku został wybrany do Senatu RP z województwa stołecznego i – po raz drugi – w wyborach 1991, zasiadał więc w Senacie RP przez dwie kadencje (1989-1993). Od lutego 1991 roku był przewodniczącym senackiej Komisji Kultury, Środków Przekazu, Nauki i Edukacji Narodowej.

      Po zakończeniu II kadencji Senatu profesor Findeisen nadal prowadził seminarium na Politechnice i pracował nad swoją ostatnią książką, ale głównym polem jego aktywności stała się Kasa im. Mianowskiego.

     Władysław Findeisen był odznaczony Orderem Orła Białego i Krzyżem Komandorskim z Gwiazdą Orderu św. Grzegorza Wielkiego, a także Medalem Komisji Edukacji Narodowej, Krzyżem Armii Krajowej i Warszawskim Krzyżem Powstańczym.

     Zmarł w Warszawie dn. 7 marca 2023 roku niemal do końca będąc aktywnym w Kasie Mianowskiego i na Politechnice. Był i pozostanie dla nas wzorem uczonego, ale przede wszystkim rzadkim przykładem uczciwego i prostolinijnego człowieka.

Leszek Zasztowt